ابن قاضی بعلبکاِبْن قاضی بَعْلَبَک، بدرالدین مظفربن عبدالرحمان بن ابراهیم، طبیب ، فقیه و حافظ قرآن در سده ۷ق /۱۳م می باشد. ۱ - نسبت ابن قاضیاو را به سبب این‌که پدرش قاضی بعلبک بود، ابن قاضی بعلبک خوانده اند. ۲ - معاصران ابن قاضیابن ابی اصیبعه و ابن عبری به رغم این‌که هر دو معاصر ابن قاضی بوده اند، مطلبی درباره تاریخ تولد وی نیاورده اند. ابن عبری [۱]
ابن عبری گریگوریوس، تاریخ مختصر الدول، ج۱، ص۲۷۵، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م.
تنها به ذکر خلاصه ای از زندگی وی و کتاب مُفرّح النفس او اکتفا کرده است، و بیش‌تر کسانی که از ابن قاضی ذکری به میان آورده اند، به گفته های ابن ابی اصیبعه استناد کرده اند.۳ - ولادت ابن قاضیابن قاضی در دمشق تولد و رشد یافت و نزد مهذب الدین عبدالرحیم بن علی دَخوار (د ۶۲۸ق /۱۲۳۰م) طب آموخت و در آن مهارت یافت. ۴ - تألیف کتابدر ۶۲۲ق که مهذب الدین برای معالجه ملک الاشرف موسی ایوبی (حک ۶۲۶ -۶۳۴ق ؟/۱۲۲۹-۱۲۳۷م) نزد وی رفت، ابن قاضی نیز با او همراه شد. مدتی بعد که به شام بازگشت، در بیمارستان رقه به طبابت مشغول شد و در آنجا کتابی درباره خصوصیات طبیعی شهر رقه (مزاج الرقّه) به رشته تحریر درآورد. ۵ - منسب ریاستوی در دوران اقامت چند ساله خود در رقه، به تحصیل حکمت نزد زین الدین اعمی پرداخت. چون به دمشق بازگشت، در ۶۳۵ق /۱۲۳۷م به خدمت مظفرالدین یونس بن مودود بن الملک العادل فرا خوانده شد و در ۶۳۷ق به سمت ریاست اطبا و جراحان و چشم پزشکان گمارده شد. ۶ - دوام تحصیلابن قاضی با داشتن این مشاغل همچنان به تحصیلات خود در علم پزشکی ادامه داد. در ۶۴۵ق نیز از سوی ملک الصالح ایوبی، امیر دمشق، در مشاغل پیشین ابقا شد. او نزد دیگر امیران ایوبی دمشق نیز از منزلت خاصی برخوردار بود و مقرری ماهانه داشت. ۷ - تحصیل علوم دینیدر همین مدت در بیمارستان نوری به معالجه بیماران هم می‌پرداخت. ابن قاضی بعلبک سپس به تحصیل علوم دینی روی آورد، به همین سبب در خانه ای در نزدیکی مدرسه قلیجیه اقامت گزید و به آموختن فقه ، ادبیات ، تفسیر و قرائت نزد شهاب الدین ابوشامه پرداخت [۲]
ابن ابی اصیبعه احمد، عیون الانباء، ج۲، ص۲۵۹-۲۶۰، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م.
۸ - وفات ابن قاضیو ظاهراً تا آخر عمر به همین کار ادامه داد. از تاریخ درگذشت او نیز آگاهی در دست نیست، اما همچنان که حاجی خلیفه [۳]
حاجی خلیفه، کشف، ج۲، ص۱۷۷۲.
حدس زده است، می بایست پس از ۶۵۰ق /۱۲۵۲م بوده باشد.۹ - اهل تقوی وخیراتابن ابی اصیبعه او را به پرهیزگاری و دین داری ستوده است. از جمله کارهای قابل توجهی که به ابن قاضی بعلبک نسبت داده می‌شود، توسعه بیمارستان نوری و آب رسانی آن را می‌توان ذکر کرد. او خانه های مجاور بیمارستان را خرید و به بیمارستان ملحق کرد و اتاق های آن را توسعه داد. [۴]
ابن ابی اصیبعه احمد، عیون الانباء، ج۲، ص۲۶۰-۲۶۲، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م.
۱۰ - آثار ابن قاضیتنها اثری که تاکنون از ابن قاضی بعلبک به دست آمده، کتابی است با عنوان شرح تذکرة المعرفة لابقراط. نسخه ای از این اثر در کتابخانه قاسم رجب در بغداد موجود است [۵]
زرکلی، اعلام، ج۷، ص۲۵۶.
کتابی نیز در کتابخانه ریاض با عنوان شرح مقدمة المعرفة لابقراط موجود است که به نظر زرکلی احتمالاً این هر دو یک کتاب هستند. علاوه بر این، آثار دیگری نیز به او نسبت داده شده است.۱۰.۱ - آثار منسوب به ابن قاضی۱. مفرح النفس. [۶]
ابن ابی اصیبعه احمد، عیون الانباء، ج۲، ص۲۶۳، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م.
در کتابخانه سامی ابراهیم حداد در سوریه کتابی نیز با همین عنوان وجود دارد، ولی از مؤلف آن به نام شرف الدین محمد بن عمر بغدادی یاد شده است. به گفته حداد [۷]
حداد فرید سامی، فهرس المخطوطات الطبیة العربیة، ج۱، ص۸۹، حلب، ۱۴۰۴ق /۱۹۸۴م.
بورگل، آن را در زمره آثار ابن قاضی بعلبک دانسته و گویا درصدد نشر آن بوده است.۲. شرح کتاب الاخلاط: ترجمه حنین بن اسحاق. ۳. مقالة فی مزاج الرقة. [۸]
ابن ابی اصیبعه احمد، عیون الانباء، ج۲، ص۲۶۳، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م.
۴. الملح فی الطب. [۹]
ابن ابی اصیبعه احمد، عیون الانباء، ج۲، ص۲۶۳، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م.
۱۱ - فهرست منابع(۱) ابن ابی اصیبعه احمد، عیون الانباء، به کوشش آوگوست مولر، قاهره، ۱۲۹۹ق /۱۸۸۲م. (۲) ابن عبری گریگوریوس، تاریخ مختصر الدول، به کوشش انطون صالحانی، بیروت، ۱۸۹۰م. (۳) حاجی خلیفه، کشف. (۴) حداد فرید سامی، فهرس المخطوطات الطبیة العربیة، حلب، ۱۴۰۴ق /۱۹۸۴م. (۵) زرکلی، اعلام. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی برگرفته از مقاله «ابن‌قاضی بعلبک» ج۴، ص۱۶۲۴. |